Dewastacja środowiska i eksploatacja z rąk bezosobowych korporacji prowadzi Gambię na szczyt ubóstwa. Za wszystkim stoi pogłębiająca się ingerencja Chin w lokalną gospodarkę.

Lata tyranii

Do Gambii podróżują najczęściej mieszkańcy Europy, szczególnie tej Zachodniej, a postkolonializm niezmiennie czuć na ulicach miast. Serdeczni miejscowi niechętnie opowiadają o trwającej ponad 22 lata tyranii dyktatora Yahya Jammeha. O nierozliczonych zbrodniach jakie popełnił rząd, ani o nasilającej się migracji do Europy. Rześki powiew demokracji, jakim Gambijczycy cieszą się od zaledwie kilku lat, traci swoje walory w konfrontacji z nową falą eksploatacji. Tym razem ze strony chińskich fabryk mączki rybnej. 

Choć zdawać by się mogło, że Europa słusznie odpokutuje za swoje kolonialne grzechy, nasza nieświadomość konsumencka i brak należytego szacunku do krajów Globalnego Południa pokazują, że nie uczymy się na błędach. Gambię, Chiny i Europę łączy niewidzialna, ale bardzo znamienna w skutkach nić. Wiąże nas jedzenie, którego jedni mają za dużo, a o które inni muszą codziennie zabiegać.

 Mączka rybna i niespełnione obietnice

Mączka rybna to wysuszona, sproszkowana ryba, która w krajach rozwiniętych służy jako karma dla zwierząt hodowlanych – głównie drobiu, świń i… innych ryb. Wysoki poziom białka gwarantuje efektywność paszy i ułatwia produkcję taniego mięsa. O ile mączka wytwarzana jest również w Europie, to tylko w krajach ubogich dopuszcza się przy jej produkcji do tak wielu nadużyć. W Gambii chińskie korporacje pojawiły się ok. 7 lat temu. Ich właściciele obiecali miejscowej ludności liczne miejsca pracy, budowę dróg, szpitali, szkół, czyli wszystkiego, czego w Zachodniej Afryce brakuje.

 Łaknąca nadziei na lepszą przyszłość społeczność ucieszyła się na myśl o zmianach, jakie przyniesie nowe. Niestety po kilku latach działalności fabryk, zadowolony jest tylko bogacący się, skorumpowany rząd – przeciętni mieszkańcy Gambii walczą z brakiem ryb, wysokimi cenami żywności i zanieczyszczonym środowiskiem. Nieuregulowane połowy, łamanie prawa, dym z kominów fabryk, który osadzając się w płucach powoduje nudności, to tylko kilka przykładów nowej rzeczywistości w Gambii. Gdzie ten rozwój, który obiecywano? Abou, jeden z bohaterów filmu „Stolen Fish” w reżyserii Gosi Juszczak, słusznie zauważa: „O rozwoju można mówić dopiero wtedy, kiedy ma się pełny brzuch”.

Europa w łańcuchu eksploatacji

Europa to jeden z elementów zamkniętego koła, jakim jest eksploatacja surowców naturalnych Afryki i jej mieszkańców. Zawartość naszego talerza skraca dystans między nami a Gambijczykiem o tysiące kilometrów, sadzając nas niemal przy tym samym stole. I nasz hamburger ledwo mieści się w dłoni, a miska rozmówcy do połowy wypełniona jest ryżem i olejem palmowym. Hodowla zwierząt i plantacja wielu roślin w Gambii jest niemal niemożliwa.  Ze względu na wysokie koszty, brak stosownych warunków sanitarnych ani sprawnych systemów nawadniających.

 Dostęp do oceanu to odwieczne koło ratunkowe dla jej mieszkańców – rybę można złowić zawsze. Dopóki zapotrzebowanie na tanie mięso w Europie oraz Azji nie sięgnęło krytycznie wysokiego poziomu. Zarówno w przypadku lichej odzieży, plastikowych zabawek, jak i taniego mięsa, koszty ponoszą osoby, których na co dzień wcale nie widujemy. Kraje europejskie generują popyt na mączkę rybną i rzadko poddają refleksji pytanie, skąd tak naprawdę pochodzi gotowy produkt. 

Podróż po lepsze jutro

Niewiele mówi się w Europie o przyczynach migracji, częściej wspomina się o jej skutkach. Dokument „Stolen Fish”  pokazuje motywy, jakimi mieszkańcy Afryki Zachodniej kierują się wyruszając w bezlitosną  podróż na Zachód. Ucieczka przed biedą i pogoń za perspektywą lepszego bytu to czasem jedyna szansa na godne życie. Mariama, jedna z bohaterek filmu, to dojrzała kobieta pracująca w porcie. Matka ośmiorga dzieci, opiekunka niepełnosprawnego męża i doświadczony fizyczną pracą człowiek. Pomimo drapiącego od dymu gardła, mówi cicho: „Gdybym mogła, wykrzyczałabym im, żeby zostawili nas w spokoju, że ich nienawidzę!”. Niestety fabryki zarówno jej, jak i wielu innych, nie słyszą.

 Gambia to jedynie mikro przykład świata, jakiego nie znamy, a o który powinniśmy się troszczyć nie tylko podczas wakacji. Okazuje się, że droga ku lepszej przyszłości Gambijczyków, zaczyna się od naszych świadomych wyborów konsumenckich.  

Autorką wszystkich fotografii jest Emilia Pluskota.